Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która ma na celu ochronę interesów najbliższej rodziny spadkodawcy. Jednakże jego wysokość może być znacząco zmodyfikowana przez darowizny dokonane za życia spadkodawcy. W artykule omówimy najważniejsze aspekty związku między zachowkiem a darowiznami.
Czym jest zachowek?
Zachowek to określona kwota pieniężna, która przysługuje najbliższym krewnym spadkodawcy (zstępnym, małżonkowi i rodzicom), jeśli zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego.
Praktycznie o tym, czym jest zachowek możesz przeczytać w moim artykule https://kancelariawojcik.com/zachowek-ochrona-praw-najblizszych-w-prawie-spadkowym/
Wpływ darowizn na zachowek
Darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia mają istotny wpływ na obliczanie zachowku. Darowizny dolicza się bowiem do substratu zachowku, od wartości którego liczy się zachowek.
Ten substrat spadku to czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku, zapisy windykacyjne, a czasami także o fundusz założycielski fundacji rodzinnej jak też o mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Dlatego w uproszczeniu można powiedzieć, że zachowku można domagać się także od darowizn. Dzięki temu, majątek od którego wylicza się zachowek, może mieć wartość większą, niż sam spadek. Widać to wyraźnie w sytuacji, gdy wartość spadku jest zerowa lub niewielka, ale po doliczeniu do niej wartości darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia, majątek od którego wylicza się zachowek może się znacząco zwiększyć. Tę sytuację obrazuje poniższe stanowisko Sądu Najwyższego
Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC.
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 stycznia 2008 r., sygnatura akt III CSK 255/07
Które darowizny doliczamy do spadku?
Podstawowa zasada zawarta w art. 993 Kodeksu cywilnego mówi, że darowizny dolicza się do spadku, oprócz wyjątków wynikających z przepisów prawa.
Art. 993 Kodeksu cywilnego
§ 1. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Poza wyjątkami wynikającymi z art. 994 KC, wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę podlegają doliczeniu także wówczas, gdy przedmiot darowizny uległ zniszczeniu lub zużyciu. Nie jest także istotne, czy przedmiot darowizny znajduje się w majątku obdarowanego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 27 października 2021 r., sygnatura akt I ACa 861/21
Przykładem darowizn zawsze uwzględnianych do obliczenia zachowku, są darowizny na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku, bez względu na datę dokonania darowizny.
Rozumienie przepisu art. 994 § 1 KC., zgodnie z którym na poczet zachowku nie dolicza się do spadku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, a w konsekwencji zaliczeniu podlegają darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku bez względu na datę ich dokonania jest ugruntowane w literaturze i nie pozostaje przedmiotem sporów interpretacyjnych
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – V Wydział Cywilny z dnia 17 lutego 2020 r., sygnatura akt V ACa 456/19
Które darowizny nie są doliczane do spadku?
Jakie darowizny należą do wyjątków, których nie dolicza się do spadku przy obliczaniu zachowku?
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się drobnych darowizn o charakterze zwyczajowym, jak prezenty świąteczne, imieninowe, ślubne itp.
Jakie darowizny uznajemy za „drobne” albo „zwyczajowe”? Oto jak wyjaśnia to sąd:
(…) kwoty 66.000 zł na bieżące utrzymanie rodziny, nie można uznać za darowiznę drobną, zwyczajowo przyjętą w stosunkach danego rodzaju. Świadczenie to, z uwagi na globalną kwotę, niewątpliwie nie było drobne, nie miało też charakteru zwyczajowego. Zazwyczaj bowiem rodzice wprawdzie pomagają finansowo swym dorosłym dzieciom u progu ich startu w samodzielne dorosłe życie, ale nie przybiera to formy stałego, systematycznego finansowania rodziny dzieci przez wiele lat i to w sytuacji, gdy jedno z małżonków nie podejmuje zatrudnienia z przyczyn obiektywnie nieusprawiedliwionych.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – V Wydział Cywilny z dnia 8 lipca 2015 r., V ACa 126/15
Nie dolicza się także darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
To, czy obdarowany jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku, ocenia się wg stanu w chwili śmierci spadkodawcy.
Na tę ocenę mają wpływ wcześniejsze zdarzenia. Dlatego jeśli obdarowany nie dożył otwarcia spadku, to nie jest spadkobiercą ani nie jest uprawniony do zachowku. Taka sama sytuacja dotyczy osoby, która zrzekła się dziedziczenia albo została wydziedziczona. Darowizny dla tych osób nie są zatem doliczane do substratu zachowku.
Kontrowersje czy obdarowany jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku
Na ocenę, czy obdarowany jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku, mają wpływ także zdarzenia zaszłe po śmierci spadkodawcy. Tak, tak!
Chodzi o odrzucenie spadku i uznanie za niegodnego. Te zdarzenia mogą zajść dopiero po śmierci spadkodawcy, ale mają moc wsteczną! Z tego powodu spadkobierca, który odrzucił spadek albo został uznany za niegodnego, nie jest spadkobiercą ani uprawnionym do zachowku. Dlatego, jeśli taki spadkobierca (obdarowany) zostanie uznany za niegodnego, to jego darowizna nie będzie uwzględniana przy obliczaniu zachowku. Tak samo, jeśli spadkobierca (obdarowany) odrzuci spadek, to jego darowizna nie będzie uwzględniana przy obliczaniu zachowku. Ten wyjątek może być wykorzystywany w nieuczciwy sposób.
Do obliczenia zachowku należnego zstępnemu, nie uwzględnia się także darowizn, które spadkodawca dokonał na więcej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
Z kolei darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa na rzecz osób trzecich, nie są uwzględniane przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi.
Jak oblicza się wartość darowizny?
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Oznacza to co do zasady, że:
1. Nie uwzględnia się zmian w przedmiocie darowizny dokonanych przez obdarowanego, np. przy darowiźnie działki, do obliczenia zachowku uwzględnia się wartość działki, ale bez wartości domu zbudowanego przez osobę obdarowaną na tej działce.
2. Bierze się pod uwagę aktualne ceny przedmiotu darowizny.
Przy obliczaniu zachowku nie ma znaczenia, czy przedmiot darowizny nadal istnieje (samochodu mógł ulec zniszczeniu, dom spaleniu), ani czy przedmiot darowizny należy jeszcze do obdarowanego (mógł zostać sprzedany lub darowany komu innemu), ani czy ten obdarowany jest jeszcze wzbogacony z tego tytułu
Art. 995 Kodeksu cywilnego
§ 1. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
§ 2. Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.
§ 3. Wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania, a według cen z chwili ustalania zachowku. W przypadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w pierwszej kolejności oblicza się wartość funduszu założycielskiego i wartość mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, a następnie porównuje się obie wartości, z uwzględnieniem art. 993 § 3.
Odpowiedzialność obdarowanych za zachowek
Obdarowani mogą być zobowiązani do zapłaty zachowku, jeśli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego. Jednakże obdarowany jest zobowiązany do zapłaty tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
To wzbogacenie ustala się zgodnie z art. 995 § 1 KC, czyli według stanu przedmiotu darowizny z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Podsumowanie
Darowizny dokonane za życia spadkodawcy mogą znacząco wpłynąć na wysokość zachowku. Osoby planujące przekazanie majątku w formie darowizny, powinny mieć świadomość potencjalnych konsekwencji dla przyszłych roszczeń o zachowek. W razie wątpliwości, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.
Częste pytania / FAQ
1. Czy darowizna zawsze wpływa na wysokość zachowku?
Nie zawsze. Darowizny drobne i zwyczajowo przyjęte nie są doliczane do spadku.
2. Jak długo darowizna może wpływać na zachowek?
W przypadku osób uprawnionych do zachowku – bezterminowo. Dla pozostałych osób – do 10 lat wstecz od daty otwarcia spadku.
3. Czy obdarowany zawsze musi zapłacić zachowek?
Nie zawsze. Obdarowany odpowiada tylko w granicach swojego wzbogacenia na skutek darowizny.
4. Jak obliczyć wartość darowizny dla celów zachowku?
Wartość oblicza się według stanu z chwili dokonania darowizny, ale według cen z chwili ustalania zachowku.
5. Czy można uniknąć wpływu darowizny na zachowek? Całkowite uniknięcie jest trudne, ale można minimalizować wpływ poprzez odpowiednie planowanie majątkowe i konsultacje prawne.
Nasza kancelaria ma prawniczą wiedzę i doświadczenie w sprawach zachowku i spadków. To normalne. Skorzystaj z pomocy naszej kancelarii.
Zobacz także:
- Czy odrzucenie spadku przez obdarowanego skutecznie chroni go przed obowiązkiem zapłaty zachowku?
Dowiedz się, czy odrzucenie spadku przez obdarowanego skutecznie chroni przed zapłatą zachowku. Poznaj kluczowe czynniki wpływające na obowiązek zapłaty zachowku przez osoby, które otrzymały darowiznę od spadkodawcy. - Wydziedziczenie a prawo do zachowku. Kiedy spadkobierca traci uprawnienia?
Zachowek to określona kwota pieniężna, która przysługuje najbliższym spadkodawcy, jeśli zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. Wydziedziczenie może natomiast znacząco wpłynąć na sytuację bliskich spadkodawcy, dlatego warto dokładnie zrozumieć, kiedy i na jakich zasadach może być stosowane. - Zachowek a darowizny dokonane za życia spadkodawcy – co warto wiedzieć?
Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która ma na celu ochronę interesów najbliższej rodziny spadkodawcy. Jednakże jego wysokość może być znacząco zmodyfikowana przez darowizny dokonane za życia spadkodawcy. W artykule omówimy najważniejsze aspekty związku między zachowkiem a darowiznami. Czym jest zachowek? Zachowek to określona kwota pieniężna, która przysługuje najbliższym krewnym spadkodawcy (zstępnym, małżonkowi i rodzicom), jeśli… Dowiedz się więcej: Zachowek a darowizny dokonane za życia spadkodawcy – co warto wiedzieć? - Co przedawnienie zachowku oznacza dla uprawnionych? Terminy i konsekwencje dla uprawnionych.
Co przedawnienie zachowku to oznacza dla uprawnionych? Zachowek to prawo do pewnej kwoty pieniędzy z majątku spadkowego. Te pieniądze należą się tym, którzy nie dostali od zmarłego spadkodawcy przynajmniej części jego majątku, albo dostali zbyt mało. Praktycznie o tym, czym jest zachowek możesz przeczytać w artykule https://kancelariawojcik.com/zachowek-ochrona-praw-najblizszych-w-prawie-spadkowym/ Jednak roszczenia o zachowek, jak każde roszczenie majątkowe,… Dowiedz się więcej: Co przedawnienie zachowku oznacza dla uprawnionych? Terminy i konsekwencje dla uprawnionych. - Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym
Co to jest zachowek i komu przysługuje? Zachowek to prawo do pewnej kwoty pieniędzy z majątku spadkowego. Te pieniądze należą się tym, którzy nie dostali od zmarłego spadkodawcy przynajmniej części jego majątku, albo dostali zbyt mało. Oto kilka sytuacji z życia, w których zachowek nabiera szczególnego znaczenia. Może to także twoja sytuacja? Testament pomijający najbliższych.… Dowiedz się więcej: Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym - Zgoda sądu na odrzucenie spadku z długami po 6 miesiącach.
Kiedy odrzucasz spadek z długami w ciągu 6 miesięcy, możesz to zrobić sam, bez niczyjej zgody, bez tłumaczenia się. Firma windykacyjna nie może ci przeszkodzić. Odrzucenie długów spadku po 6 miesiącach wymaga zgody sądu. Firma windykacyjna może przeszkadzać w sądzie. Prawnicy firmy windykacyjnej będą przekonywać sąd, żeby odmówił zgody i żeby długi spadkowe zostały przy… Dowiedz się więcej: Zgoda sądu na odrzucenie spadku z długami po 6 miesiącach. - Odrzucenie spadku z długami po terminie 6 miesięcy.
Firma windykacyjna wniosła do sądu sprawę o stwierdzenie, kto nabył spadek po osobie zadłużonej. Dlaczego firma windykacyjna robi takie rzeczy? Dlatego, że spadek obejmuje także długi. Firma windykacyjna może żądać spłaty długu od stwierdzonych spadkobierców. Dlatego firmy windykacyjne chcą uzyskać w sądzie stwierdzenie, kto nabył spadek po zmarłym dłużniku. Jak może ratować się spadkobierca? Odrzucenie… Dowiedz się więcej: Odrzucenie spadku z długami po terminie 6 miesięcy. - Dziedziczenie rodziców po dziecku
Czy rodzice mogą otrzymać spadek po dziecku? Dysponowanie majątkiem na wypadek śmierci Każdy może zadysponować swoim majątkiem – zarówno aktualnym jak nabytym w przyszłości – w formie testamentu. I w ten sposób uczynić jedną lub kilka osób swoimi spadkobiercami testamentowymi. Albo przeciwnie – wydziedziczyć, czyli pozbawić spadku osoby, które mogłyby być dziedzicami na podstawie przepisów… Dowiedz się więcej: Dziedziczenie rodziców po dziecku
