Czy odrzucenie spadku przez obdarowanego skutecznie chroni go przed obowiązkiem zapłaty zachowku?

Czy odrzucenie spadku przez obdarowanego skutecznie chroni go przed obowiązkiem zapłaty zachowku?

Czy odrzucenie spadku przez obdarowanego skutecznie chroni go przed obowiązkiem zapłaty zachowku?

Odrzucenie spadku jest często postrzegane jako sposób na uniknięcie odpowiedzialności za długi spadkowe. W niniejszym artykule przeanalizujemy inny ważny aspekt odrzucenia spadku. Czy odrzucenie spadku przez obdarowanego skutecznie chroni go przed obowiązkiem zapłaty zachowku?

Czym jest zachowek?

Zachowek to określona kwota pieniężna, która przysługuje najbliższym spadkodawcy, jeśli zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. Wydziedziczenie może natomiast znacząco wpłynąć na sytuację bliskich spadkodawcy, dlatego warto dokładnie zrozumieć, kiedy i na jakich zasadach może być stosowane.

Praktycznie o tym, czym jest zachowek możesz przeczytać w artykule Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Skutki odrzucenia spadku

Odrzucenie spadku powoduje, że osoba składająca takie oświadczenie jest traktowana tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Oznacza to, że:

  1. Traci status spadkobiercy,
  2. Nie odpowiada za długi spadkowe,
  3. Nie ma prawa do zachowku.

Jednak samo odrzucenie spadku nie zawsze chroni przed obowiązkiem zapłaty zachowku.

Darowizny a zachowek

Kluczowe znaczenie ma fakt otrzymania darowizny od spadkodawcy. Sprawy te reguluje art. 1000 Kodeksu cywilnego. 

Art. 1000 Kodeksu cywilnego

1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.

4. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże fundacja rodzinna jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem pokrycia funduszu założycielskiego przez spadkodawcę.

5. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

6. Jeżeli osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.

7. Osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie tego mienia.

Znaczenie czasu dokonania darowizny.

Istotne jest, kiedy darowizna została dokonana:

  1. Darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami doliczane są do spadku tylko wtedy, gdy zostały dokonane na mniej niż 10 lat przed otwarciem spadku.

2. Darowizny na rzecz osób będących spadkobiercami doliczane są zawsze, niezależnie od czasu ich dokonania.

🤔Pamiętaj

Zachowku można żądać tylko od tych obdarowanych, którzy otrzymali darowiznę doliczoną do spadku. Sprawdź, czy masz na myśli właściwe osoby.

👉Uwaga!

Za zapłatę zachowku może odpowiadać także osoba, która nie otrzymała darowizny, lecz podobne świadczenie. Obrazują to poniższe wyroki sądowe. 

🧑‍⚖️Przykład z praktyki sądowej

„Kwota wypłacona tytułem dokonanej przez spadkodawcę dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 56 Prawa Bankowego) winna być doliczona do spadku na podstawie art. 993 KC. Nie stanowi ona bowiem ani zapisu zwykłego, ani polecenia, a charakter tej czynności zdecydowanie bliższy jest nieodpłatnemu przysporzeniu, a tym samym darowiźnie. Na gruncie art. 993 KC jako darowizny należy traktować wszelkie czynności, mocą których dochodzi do nieodpłatnego przysporzenia.”

Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi – III Wydział Cywilny z dnia 2 stycznia 2017 r., sygnatura akt III Ca 1422/16

„Jednocześnie przy wykładni art. 993 KC należy mieć na względzie, że o doliczeniu świadczenia do spadku (celem ustalenia substratu zachowku) decydujące znaczenie ma to, aby miało ono cechy i skutki darowizny. Należy zatem przyjąć, że każda celowa czynność prawna powodująca jednokierunkowe przesunięcie majątkowe, skutkujące wzbogaceniem majątkowym jednej strony kosztem drugiej będzie nosiło cechy darowizny.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 5 grudnia 2013 r., sygnatura akt I ACa 982/13

Czy odrzucenie spadku chroni obdarowanego?

W konsekwencji, odrzucenie spadku przez obdarowanego nie zawsze chroni go przed zapłatą zachowku. Kluczowe znaczenie mają następujące czynniki:

  1. Czas dokonania darowizny,
  2. Status obdarowanego (czy jest on spadkobiercą czy osobą trzecią),
  3. Wartość darowizny w stosunku do wartości spadku. Jeżeli bowiem darowizna była drobna, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęta, to nigdy nie podlega doliczeniu do spadku.  Przeczytaj o tym w tym artykule Zachowek a darowizny dokonane za życia spadkodawcy – co warto wiedzieć? 

Podsumowanie.

Odrzucenie spadku przez obdarowanego nie zawsze stanowi skuteczną ochronę przed zapłatą zachowku. Jeśli np. darowizna została dokonana w ciągu 10 lat przed otwarciem spadku lub obdarowany jest spadkobiercą, odrzucenie spadku nie chroni go przed ewentualnym obowiązkiem zapłaty zachowku. Każdy przypadek wymaga jednak indywidualnej analizy, uwzględniającej czas dokonania darowizny, status obdarowanego, wartość darowizny w stosunku do spadku.

Pamiętaj, że radca prawny potrafi doradzić czasami rozwiązania, których nie znajdziesz w internecie.

Nasza kancelaria ma prawniczą wiedzę i doświadczenie w sprawach zachowku i spadków. To normalne. Skorzystaj z pomocy naszej kancelarii.

Aby wypełnić ten formularz, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce.
Użyjemy e-mail lub telefonu do kontaktu z Tobą. / We will use the email or phone number provided to contact you. / Щоб зв'язатися з вами, ми використаємо на дану електронну адресу або номер телефону. ///https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Dane osobowe przetworzymy w celu kontaktu z tobą. Więcej tutaj: https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Co to jest zachowek i komu przysługuje? Zachowek to prawo do pewnej kwoty pieniędzy z majątku spadkowego. Te pieniądze należą się tym, którzy nie dostali od zmarłego spadkodawcy przynajmniej części jego majątku, albo dostali zbyt mało. Oto kilka sytuacji z życia, w...

czytaj dalej
Odrzucenie spadku z długami po terminie 6 miesięcy.

Odrzucenie spadku z długami po terminie 6 miesięcy.

Firma windykacyjna wniosła do sądu sprawę o stwierdzenie, kto nabył spadek po osobie zadłużonej. Dlaczego firma windykacyjna robi takie rzeczy? Dlatego, że spadek obejmuje także długi. Firma windykacyjna może żądać spłaty długu od stwierdzonych spadkobierców. Dlatego...

czytaj dalej
Dziedziczenie rodziców po dziecku

Dziedziczenie rodziców po dziecku

Czy rodzice mogą otrzymać spadek po dziecku? Dysponowanie majątkiem na wypadek śmierci Każdy może zadysponować swoim majątkiem – zarówno aktualnym jak nabytym w przyszłości – w formie testamentu. I w ten sposób uczynić jedną lub kilka osób swoimi spadkobiercami...

czytaj dalej
Wydziedziczenie a prawo do zachowku. Kiedy spadkobierca traci uprawnienia?

Wydziedziczenie a prawo do zachowku. Kiedy spadkobierca traci uprawnienia?

Czym jest zachowek?

Zachowek to określona kwota pieniężna, która przysługuje najbliższym spadkodawcy, jeśli zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. Wydziedziczenie może natomiast znacząco wpłynąć na sytuację bliskich spadkodawcy, dlatego warto dokładnie zrozumieć, kiedy i na jakich zasadach może być stosowane.

Praktycznie o tym, czym jest zachowek możesz przeczytać w artykule Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Czym jest wydziedziczenie?

Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka lub rodziców spadkodawcy prawa do zachowku. Wydziedziczenie jest więc narzędziem, które pozwala spadkodawcy na całkowite wykluczenie określonych osób z dziedziczenia.

Przesłanki wydziedziczenia

Kodeks cywilny w art. 1008 określa trzy sytuacje, w których spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku:

    1. Uporczywe postępowanie, wbrew woli spadkodawcy, w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
    2. Dopuszczenie się względem spadkodawcy albo osoby mu najbliższej, umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
    3. Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Trzeba pamiętać, że warunkiem skutecznego wydziedziczenia jest to, żeby przyczyny wydziedziczenia istniały naprawdę. Przyczyna wydziedziczenia musi być rzeczywista, a nie tylko istniejąca jedynie w przeświadczeniu osoby sporządzającej testament. Obrazuje to fragment uzasadnienia wyroku sądowego.

„Jak wynika z art. 1008 i 1009 Kodeksu cywilnego, skuteczność wydziedziczenia wymaga zarówno wskazania przez spadkodawcę w testamencie przyczyny wydziedziczenia, należącej do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 Kodeksu cywilnego, jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności.”

Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 27 stycznia 2016 r., sygnatura akt III Ca 1610/15 

Forma wydziedziczenia

Wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie w testamencie. Spadkodawca musi wyraźnie wskazać przyczynę wydziedziczenia, która powinna wynikać z treści testamentu. Samo pominięcie spadkobiercy w testamencie to nie jest wydziedziczenie!

 

Skutki wydziedziczenia

Skuteczne wydziedziczenie powoduje, że osoba wydziedziczona traci prawo do zachowku. Oznacza to, że osoba wydziedziczona nie może żądać wypłaty części spadku, która by jej przysługiwała, gdyby nie została wydziedziczona, od nikogo – od spadkobierców, zapisobiorców, obdarowanych, fundacji rodzinnej ani od osoby która otrzymała mienie takiej fundacji.

 

Ograniczenia wydziedziczenia

Warto pamiętać, że wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych wydziedziczonego. Oznacza to, że jeśli spadkodawca wydziedziczy swojego syna, to wnuki nadal będą miały prawo do zachowku.

 

Obrona przed wydziedziczeniem

Osoba wydziedziczona może próbować podważyć skuteczność wydziedziczenia w sądzie. Może to zrobić, wykazując, że przyczyna wydziedziczenia wskazana w testamencie nie miała miejsca lub że spadkodawca przebaczył jej przed śmiercią.

 

Przykład z praktyki sądowej

„(…) skuteczne wydziedziczenie pozbawia osobę nim objętą nie tylko prawa do zachowku, ale pozbawia taką osobę zdolności dziedziczenia po tym spadkodawcy. Należy jednak wskazać, że ustawowym wymogiem skuteczności wydziedziczenia jest wyraźne wyjawienie takiego zamiaru przez spadkodawcę w stosunku do określonej osoby oraz podanie przyczyny wydziedziczenia (art. 1009 KC). Przyczyny wydziedziczenia wskazane zostały w art. 1008 KC, a warunkiem skutecznego zastosowania tego przepisu jest wykazania zaistnienia tych przesłanek.

(…) powód wprawdzie w ostatnich latach życia spadkodawcy nie utrzymywał z nim bliskich i zażyłych kontaktów, jednak jego zachowaniom nie można przypisać tego, że pozostawało ono w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, miały charakter uporczywy bądź spotkały się z dezaprobatą spadkodawcy.

(…) samo posłużenie się przez spadkodawcę sformułowaniem, że powód uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych bez wskazania rodzaju obowiązków, nie jest wystarczające. (…) spadkodawca nie zawarł żadnego sformułowania określającego okoliczności uzasadniające twierdzenie o ”uporczywym” postępowaniu powoda, co tym bardziej powoduje niemożność uznania treści testamentu za wystarczającą do pozbawienia go prawa do zachowku i zastosowania art. 1008 KC. Nie jest dopuszczalna rozszerzająca interpretacja treści testamentu a czyniąc taką interpretację Sąd Okręgowy naruszyłby prawo materialne. Treść analizowanego testamentu nie pozwala na zastosowanie art. 1008 3 KC i uznania, że powód został skutecznie wydziedziczony.

Sąd Odwoławczy podziela stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2009 r., sygn. akt VI ACa 448/09, że zaniechanie widywania się spowodowane wzajemnymi zarzutami, nawet jeżeli trwało przez kilka lat, nie może samo przez się być poczytane za uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy.”

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 28 maja 2013 r., sygnatura akt I ACa 412/13

 

Podsumowanie

Wydziedziczenie jest poważnym krokiem, który może znacząco wpłynąć na sytuację spadkobierców. Dlatego zarówno spadkodawcy rozważający wydziedziczenie, jak i osoby, które zostały wydziedziczone, powinny przeprowadzić konsultację z prawnikiem.

Nasza kancelaria ma prawniczą wiedzę i doświadczenie w sprawach zachowku i spadków. To normalne. Skorzystaj z pomocy naszej kancelarii.

Aby wypełnić ten formularz, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce.
Użyjemy e-mail lub telefonu do kontaktu z Tobą. / We will use the email or phone number provided to contact you. / Щоб зв'язатися з вами, ми використаємо на дану електронну адресу або номер телефону. ///https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Dane osobowe przetworzymy w celu kontaktu z tobą. Więcej tutaj: https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Co to jest zachowek i komu przysługuje? Zachowek to prawo do pewnej kwoty pieniędzy z majątku spadkowego. Te pieniądze należą się tym, którzy nie dostali od zmarłego spadkodawcy przynajmniej części jego majątku, albo dostali zbyt mało. Oto kilka sytuacji z życia, w...

czytaj dalej
Odrzucenie spadku z długami po terminie 6 miesięcy.

Odrzucenie spadku z długami po terminie 6 miesięcy.

Firma windykacyjna wniosła do sądu sprawę o stwierdzenie, kto nabył spadek po osobie zadłużonej. Dlaczego firma windykacyjna robi takie rzeczy? Dlatego, że spadek obejmuje także długi. Firma windykacyjna może żądać spłaty długu od stwierdzonych spadkobierców. Dlatego...

czytaj dalej
Dziedziczenie rodziców po dziecku

Dziedziczenie rodziców po dziecku

Czy rodzice mogą otrzymać spadek po dziecku? Dysponowanie majątkiem na wypadek śmierci Każdy może zadysponować swoim majątkiem – zarówno aktualnym jak nabytym w przyszłości – w formie testamentu. I w ten sposób uczynić jedną lub kilka osób swoimi spadkobiercami...

czytaj dalej

Zachowek a darowizny dokonane za życia spadkodawcy – co warto wiedzieć?

Zachowek a darowizny dokonane za życia spadkodawcy – co warto wiedzieć?

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która ma na celu ochronę interesów najbliższej rodziny spadkodawcy. Jednakże jego wysokość może być znacząco zmodyfikowana przez darowizny dokonane za życia spadkodawcy. W artykule omówimy najważniejsze aspekty związku między zachowkiem a darowiznami.

Czym jest zachowek?

Zachowek to określona kwota pieniężna, która przysługuje najbliższym krewnym spadkodawcy (zstępnym, małżonkowi i rodzicom), jeśli zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego.

Praktycznie o tym, czym jest zachowek możesz przeczytać w moim artykule https://kancelariawojcik.com/zachowek-ochrona-praw-najblizszych-w-prawie-spadkowym/

Wpływ darowizn na zachowek

Darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia mają istotny wpływ na obliczanie zachowku. Darowizny dolicza się bowiem do substratu zachowku, od wartości którego liczy się zachowek.

Ten substrat spadku to czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku, zapisy windykacyjne, a czasami także o fundusz założycielski fundacji rodzinnej jak też o mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Dlatego w uproszczeniu można powiedzieć, że zachowku można domagać się także od darowizn. Dzięki temu, majątek od którego wylicza się zachowek, może mieć wartość większą, niż sam spadek. Widać to wyraźnie w sytuacji, gdy wartość spadku jest zerowa lub niewielka, ale po doliczeniu do niej wartości darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia, majątek od którego wylicza się zachowek może się znacząco zwiększyć. Tę sytuację obrazuje poniższe stanowisko Sądu Najwyższego

Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 stycznia 2008 r., sygnatura akt III CSK 255/07

Które darowizny doliczamy do spadku?

Podstawowa zasada zawarta w art. 993 Kodeksu cywilnego mówi, że darowizny dolicza się do spadku, oprócz wyjątków wynikających z przepisów prawa.

Art. 993 Kodeksu cywilnego

§ 1. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Poza wyjątkami wynikającymi z art. 994 KC, wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę podlegają doliczeniu także wówczas, gdy przedmiot darowizny uległ zniszczeniu lub zużyciu. Nie jest także istotne, czy przedmiot darowizny znajduje się w majątku obdarowanego.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 27 października 2021 r., sygnatura akt I ACa 861/21

Przykładem darowizn zawsze uwzględnianych do obliczenia zachowku, są darowizny na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku, bez względu na datę dokonania darowizny.

Rozumienie przepisu art. 994 § 1 KC., zgodnie z którym na poczet zachowku nie dolicza się do spadku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, a w konsekwencji zaliczeniu podlegają darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku bez względu na datę ich dokonania jest ugruntowane w literaturze i nie pozostaje przedmiotem sporów interpretacyjnych

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – V Wydział Cywilny z dnia 17 lutego 2020 r., sygnatura akt V ACa 456/19

Które darowizny nie są doliczane do spadku?

Jakie darowizny należą do wyjątków, których nie dolicza się do spadku przy obliczaniu zachowku?

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się drobnych darowizn o charakterze zwyczajowym, jak prezenty świąteczne, imieninowe, ślubne itp.

Jakie darowizny uznajemy za „drobne” albo „zwyczajowe”? Oto jak wyjaśnia to sąd:

(…) kwoty 66.000 zł na bieżące utrzymanie rodziny, nie można uznać za darowiznę drobną, zwyczajowo przyjętą w stosunkach danego rodzaju. Świadczenie to, z uwagi na globalną kwotę, niewątpliwie nie było drobne, nie miało też charakteru zwyczajowego. Zazwyczaj bowiem rodzice wprawdzie pomagają finansowo swym dorosłym dzieciom u progu ich startu w samodzielne dorosłe życie, ale nie przybiera to formy stałego, systematycznego finansowania rodziny dzieci przez wiele lat i to w sytuacji, gdy jedno z małżonków nie podejmuje zatrudnienia z przyczyn obiektywnie nieusprawiedliwionych.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – V Wydział Cywilny z dnia 8 lipca 2015 r., V ACa 126/15

Nie dolicza się także darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. 

To, czy obdarowany jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku, ocenia się wg stanu w chwili śmierci spadkodawcy. 

Na tę ocenę mają wpływ wcześniejsze zdarzenia. Dlatego jeśli obdarowany nie dożył otwarcia spadku, to nie jest spadkobiercą ani nie jest uprawniony do zachowku. Taka sama sytuacja dotyczy osoby, która zrzekła się dziedziczenia albo została wydziedziczona. Darowizny dla tych osób nie są zatem doliczane do substratu zachowku.

Kontrowersje czy obdarowany jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku

Na ocenę, czy obdarowany jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku, mają wpływ także zdarzenia zaszłe po śmierci spadkodawcy.  Tak, tak!

Chodzi o odrzucenie spadku i uznanie za niegodnego. Te zdarzenia mogą zajść dopiero po śmierci spadkodawcy, ale mają moc wsteczną! Z tego powodu spadkobierca, który odrzucił spadek albo został uznany za niegodnego, nie jest spadkobiercą ani uprawnionym do zachowku. Dlatego, jeśli taki spadkobierca (obdarowany) zostanie uznany za niegodnego, to jego darowizna nie będzie uwzględniana przy obliczaniu zachowku. Tak samo, jeśli spadkobierca (obdarowany) odrzuci spadek, to jego darowizna nie będzie uwzględniana przy obliczaniu zachowku. Ten wyjątek może być wykorzystywany w nieuczciwy sposób.

Do obliczenia zachowku należnego zstępnemu, nie uwzględnia się także darowizn, które spadkodawca dokonał na więcej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Z kolei darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa na rzecz osób trzecich, nie są uwzględniane przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi.

Jak oblicza się wartość darowizny?

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Oznacza to co do zasady, że:

1. Nie uwzględnia się zmian w przedmiocie darowizny dokonanych przez obdarowanego, np. przy darowiźnie działki, do obliczenia zachowku uwzględnia się wartość działki, ale bez wartości domu zbudowanego przez osobę obdarowaną na tej działce.

2. Bierze się pod uwagę aktualne ceny przedmiotu darowizny.

Przy obliczaniu zachowku nie ma znaczenia, czy przedmiot darowizny nadal istnieje (samochodu mógł ulec zniszczeniu, dom spaleniu), ani czy przedmiot darowizny należy jeszcze do obdarowanego (mógł zostać sprzedany lub darowany komu innemu), ani czy ten obdarowany jest jeszcze wzbogacony z tego tytułu

Art. 995 Kodeksu cywilnego

§ 1. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

§ 2. Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.

§ 3. Wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania, a według cen z chwili ustalania zachowku. W przypadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w pierwszej kolejności oblicza się wartość funduszu założycielskiego i wartość mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, a następnie porównuje się obie wartości, z uwzględnieniem art. 993 § 3.

Odpowiedzialność obdarowanych za zachowek

Obdarowani mogą być zobowiązani do zapłaty zachowku, jeśli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego. Jednakże obdarowany jest zobowiązany do zapłaty tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

To wzbogacenie ustala się zgodnie z art. 995 § 1 KC, czyli według stanu przedmiotu darowizny z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Podsumowanie

Darowizny dokonane za życia spadkodawcy mogą znacząco wpłynąć na wysokość zachowku. Osoby planujące przekazanie majątku w formie darowizny, powinny mieć świadomość potencjalnych konsekwencji dla przyszłych roszczeń o zachowek. W razie wątpliwości, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

1. Czy darowizna zawsze wpływa na wysokość zachowku?

Nie zawsze. Darowizny drobne i zwyczajowo przyjęte nie są doliczane do spadku.

2. Jak długo darowizna może wpływać na zachowek?

W przypadku osób uprawnionych do zachowku – bezterminowo. Dla pozostałych osób – do 10 lat wstecz od daty otwarcia spadku.

3. Czy obdarowany zawsze musi zapłacić zachowek?

Nie zawsze. Obdarowany odpowiada tylko w granicach swojego wzbogacenia na skutek darowizny.

4. Jak obliczyć wartość darowizny dla celów zachowku?

Wartość oblicza się według stanu z chwili dokonania darowizny, ale według cen z chwili ustalania zachowku.

5. Czy można uniknąć wpływu darowizny na zachowek? Całkowite uniknięcie jest trudne, ale można minimalizować wpływ poprzez odpowiednie planowanie majątkowe i konsultacje prawne.

Aby wypełnić ten formularz, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce.
Użyjemy e-mail lub telefonu do kontaktu z Tobą. / We will use the email or phone number provided to contact you. / Щоб зв’язатися з вами, ми використаємо на дану електронну адресу або номер телефону. ///https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Dane osobowe przetworzymy w celu kontaktu z tobą. Więcej tutaj: https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Co przedawnienie zachowku oznacza dla uprawnionych? Terminy i konsekwencje dla uprawnionych.

Co przedawnienie zachowku oznacza dla uprawnionych? Terminy i konsekwencje dla uprawnionych.

Co przedawnienie zachowku to oznacza dla uprawnionych? Zachowek to prawo do pewnej kwoty pieniędzy z majątku spadkowego. Te pieniądze należą się tym, którzy nie dostali od zmarłego spadkodawcy przynajmniej części jego majątku, albo dostali zbyt mało. Praktycznie o tym, czym jest zachowek możesz przeczytać w artykule https://kancelariawojcik.com/zachowek-ochrona-praw-najblizszych-w-prawie-spadkowym/

Jednak roszczenia o zachowek, jak każde roszczenie majątkowe, podlegają przedawnieniu. Co to oznacza dla uprawnionych? Przyjrzyjmy się najważniejszym kwestiom związanym z przedawnieniem roszczeń o zachowek.

Przedawnienie roszczenia o zachowek. Co to jest?

Przedawnienie to możliwość uchylenia się od spełnienia świadczenia. W przypadku zachowku, głównym skutkiem przedawnienia roszczenia o zachowek jest to, że osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może uchylić się od jego spełnienia. Czyli nie zapłacić z powodu upływu terminu przedawnienia.

W praktyce oznacza to brak możliwości przymusowego dochodzenia roszczenia po upływie terminu przedawnienia. Wprawdzie można złożyć pozew do sądu, ale jeśli pozwany (ten, kto ma zapłacić zachowek) podniesie zarzut przedawnienia, to sąd nie uwzględni powództwa o zapłatę zachowku. Nawet, jeśli zachowek się należy!

Dalszą konsekwencją przedawnienia jest brak możliwości wszczęcia egzekucji komorniczej.

Warto podkreślić, że przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia roszczenia o zachowek. Jednak domagać się zapłaty przedawnionego zachowku można już tylko na drodze pozasądowej. Jeśli – pomimo przedawnienia – zobowiązany do zapłaty zachowku dobrowolnie dokona zapłaty, to taka zapłata jest ważna i skuteczna, i nie będzie mogła zostać odwołana. To jednak słabe pocieszenie, bo po upływie terminu przedawnienia twoja sytuacja prawna bardzo się osłabi. Dlatego tak ważne jest, aby znać swoje prawa i terminy, w których można ich dochodzić w sposób skuteczny.

Termin przedawnienia zachowku

Zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego, roszczenia o zachowek przedawniają się z upływem 5 lat. Jest to termin, którego nie można lekceważyć, ponieważ po jego upływie następuje przedawnienie, o skutkach którego napisałem powyżej. Bardzo ważne jest ustalenie, od kiedy liczy się termin przedawnienia, bo ma to wpływ na datę, kiedy kończy się termin przedawnienia.

Początek biegu terminu przedawnienia

Zachowku można żądać zarówno w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił testament, jak i wtedy, kiedy testamentu nie ma. W różnych sytuacjach, różny jest także moment początku biegu terminu przedawnienia.

W przypadku dziedziczenia testamentowego termin 5 lat przedawnienia biegnie od dnia ogłoszenia testamentu. Dotyczy to także fundacji rodzinnej, jeśli jest ona spadkobiercą testamentowym.

Reguła wyrażona w art. 1007 KC. jest jednoznaczna. Bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek rozpoczyna się a tempore facti od dnia ogłoszenia testamentu. Tym samym dla ustalenia chwili, od której rozpoczyna bieg przedawnienie, nie ma znaczenia ani termin wymagalności (art. 120 § 1 KC.), ani potencjalnej wymagalności (art. 120 § 2 KC.) roszczenia o zachowek.

Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 24 września 2020 r., sygnatura akt II Ca 130/20

A co, jeśli testamentów jest kilka?

Jeżeli spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia przewidziany w art. 1007 § 1 KC biegnie od ogłoszenia tego testamentu, z którego uprawniony wywodzi roszczenie o zachowek.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 22 maja 2013 r., sygnatura akt III CSK 319/12

W przypadku dziedziczenia ustawowego, roszczenia wobec osoby która otrzymała darowiznę lub zapis windykacyjny, termin 5 lat przedawnienia biegnie od dnia otwarcia spadku. Dotyczy to także fundacji rodzinnej, jeśli otrzymała ona darowiznę lub zapis windykacyjny.

Początek biegu przedawnienia roszczenia o zachowek w sytuacji dziedziczenia ustawowego określa art. 1007 § 2 KC stosowany w drodze analogii, a nie ogólne przepisy KC o przedawnieniu.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 marca 2011 r., sygnatura akt V CSK 283/10

Fakt, że ustawa nie określa terminu przedawnienie roszczeń o zachowek w sytuacji dziedziczenia ustawowego, nie uzasadnia sięgania do stosowania przepisów ogólnych kodeksu cywilnego o przedawnieniu roszczeń (art. 117 KC). Zaistniałą w tym zakresie lukę prawną należy wypełnić stosowaniem w drodze analogii art. 1007 § 2 KC. W takim wypadku bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z chwilą otwarcia spadku, skoro w tym momencie roszczenie o zachowek staje się wymagalne (wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 31 października 2014 roku, VI ACa 67/14). 

Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu – XII Wydział Cywilny z dnia 29 września 2017 r., sygnatura akt XII C 1833/16

W przypadku fundacji rodzinnej, w pewnych innych sytuacjach termin 5 lat przedawnienia biegnie od dnia otwarcia spadku.

Dotyczy to takich sytuacji, gdy fundacja rodzinna nie jest spadkobiercą testamentowym, nie otrzymała darowizny ani zapisu windykacyjnego, otrzymała jednak od spadkodawcy fundusz założycielski. W takiej sytuacji fundacja rodzinna jest zobowiązana do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego.  

Podobna sytuacja może dotyczyć osoby, która otrzymała majątek w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Kiedy taka osoba nie jest spadkobiercą testamentowym, nie otrzymała darowizny ani zapisu windykacyjnego, otrzymała jednak mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, to roszczenie wobec takiej osoby o uzupełnienie zachowku przedawnia się z upływem 5 lat od dnia otwarcia spadku.

Art. 1007 Kodeksu cywilnego

§ 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

§ 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

§ 3. Roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

§ 4. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Przerwanie biegu przedawnienia

W pewnych sytuacjach bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu, a potem zaczyna biec na nowo. Do przerwania biegu terminu przedawnienia dochodzi m.in. w przypadku:

– Wniesienia pozwu do sądu,

– Zawarcia ugody,

– Uznania długu przez zobowiązanego.

Warto pamiętać, że samo wniesienie pozwu przerywa bieg przedawnienia, nawet jeśli ostatecznie żądana kwota zachowku okaże się wyższa od pierwotnie sformułowanej[3].

Konsekwencje przedawnienia

Przedawnienie roszczenia o zachowek nie powoduje jego wygaśnięcia, ale daje dłużnikowi możliwość niezapłacenia. W praktyce oznacza to, że jeśli sprawa trafi do sądu i dłużnik podniesie zarzut przedawnienia, to sąd oddali powództwo.

Porady dla uprawnionych

1. Nie zwlekaj z dochodzeniem swoich praw. Pięć lat to stosunkowo krótki okres w sprawach spadkowych.

2. Jeśli nie znasz dokładnej wartości spadku, możesz wnieść pozew z ostrożności. Przerwiesz w ten sposób bieg przedawnienia, a twoje roszczenie doprecyzujesz w trakcie sprawy sądowej.

3. Pamiętaj, że okoliczności subiektywne (np. nieznajomość prawa) nie mają wpływu na bieg terminu przedawnienia.

4. W razie wątpliwości, skonsultuj się z nami.

Podsumowanie

Przedawnienie roszczenia o zachowek może mieć poważne konsekwencje dla uprawnionych. Dlatego tak ważne jest, aby znać swoje prawa i terminy, w których można je skutecznie dochodzić. Pamiętajmy, że prawo spadkowe ma chronić interesy najbliższej rodziny spadkodawcy, ale wymaga też od nas pewnej aktywności i dbałości o własne sprawy.

Aby wypełnić ten formularz, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce.
Użyjemy e-mail lub telefonu do kontaktu z Tobą. / We will use the email or phone number provided to contact you. / Щоб зв’язатися з вами, ми використаємо на дану електронну адресу або номер телефону. ///https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Dane osobowe przetworzymy w celu kontaktu z tobą. Więcej tutaj: https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Co to jest zachowek i komu przysługuje? Zachowek to prawo do pewnej kwoty pieniędzy z majątku spadkowego. Te pieniądze należą się tym, którzy nie dostali od zmarłego spadkodawcy przynajmniej części jego majątku, albo dostali zbyt mało. Oto kilka sytuacji z życia, w których zachowek nabiera szczególnego znaczenia. Może to także twoja sytuacja?

Testament pomijający najbliższych.

Wyobraźmy sobie, że ktoś zapisuje w testamencie cały majątek swojemu przyjacielowi lub przyjaciółce, pomijając żonę i dzieci. W takiej sytuacji zachowek umożliwia pominiętym członkom rodziny dochodzenie należnej im części spadku.

Nierówne traktowanie dzieci.

Czasem rodzic faworyzuje jedno z dzieci, dając mu za życia albo zapisując mu w testamencie większość majątku. A pozostałe dzieci pomija lub zostawia im niewielką część. Zachowek pozwala wyrównać te dysproporcje.

Darowizny za życia

Pewien spadkodawca rozdał większość majątku w formie darowizn jeszcze za swego życia. Wtedy zachowek chroni interesy najbliższych, którzy dostali niewiele lub zostali pominięci.

Konflikt rodzinny

W przypadku konfliktu rodzinnego, gdy spadkodawca chce wydziedziczyć część rodziny, zachowek może stanowić ostatnią deskę ratunku dla pominiętych osób.

Ochrona małoletnich i niezdolnych do pracy.

Zachowek jest szczególnie istotny dla ochrony interesów małoletnich dzieci lub osób trwale niezdolnych do pracy, którym przysługuje wyższy zachowek.

Związki nieformalne.

W sytuacji, gdy spadkodawca żył w związku nieformalnym i chce zabezpieczyć partnera, zachowek chroni prawa jego małżonka i dzieci lub rodziców do części majątku.

Przedsiębiorstwa rodzinne.

Gdy spadkodawca chce przekazać firmę rodzinną jednemu z dzieci, zachowek zapewnia pozostałym dzieciom udział w wartości majątku.

Innymi słowy.

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Dzięki niej osoby uprawnione mogą otrzymać część majątku spadkowego, nawet jeśli zostały pominięte w testamencie. Wyjaśniamy, kto ma prawo do zachowku, kto musi go zapłacić.

Co to jest zachowek?

Zachowek to roszczenie pieniężne. Zachowek to prawo do części wartości spadku. Konkretna suma pieniędzy. Nie jest to część spadku, ani żaden konkretny przedmiot. Zdarza się jednak, że kancelaria prawna może tak negocjować sprawę, żeby uzyskać dla klienta konkretną działkę lub inny składnik spadku.

Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny, wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Osoba należąca do kręgu podmiotów wymienionych w art. 991 § 1 KC ma prawo do uzyskania określonej korzyści ze spadku. Z art. 991 § 2 KC wynika, że zaspokojenie należnego osobie uprawnionej roszczenia o zachowek w pierwszej kolejności może nastąpić bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. Dopiero w przypadku, gdy uprawniony nie uzyska równowartości zachowku w jednej z powyższej wskazanych form może kierować roszczenie o zachowek do spadkobiercy.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 28 stycznia 2021 r., I ACa 544/20

Pamiętaj!

Zachowek to twoja ochrona przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu, niezależnie od woli spadkodawcy.

Kto ma prawo do zachowku?

Prawo do zachowku przysługuje:

– zstępnym (dzieciom, wnukom,  prawnukom spadkodawcy itd.).

Nie ma znaczenia, czy dziecko jest małżeńskie, pozamałżeńskie czy urodzone ze związku partnerskiego. Najważniejsze jest to, żeby pochodzenie dziecka, wnuka itd. od spadkodawcy zostało prawnie ustalone. Do zstępnych zaliczana jest także osoba przysposobiona, potocznie adoptowana.

– małżonkowi.

Chodzi o małżonka w chwili śmierci spadkodawcy, a nie byłego małżonka. Małżonek rozwiedziony oraz pozostający ze zmarłą osobą w prawomocnie orzeczonej separacji, tracą prawo do zachowku.

W związku z tym, że uczestnik pozostawał w separacji ze spadkodawczynią w chwili jej śmierci, nie jest powołany do dziedziczenia z ustawy po swojej żonie. Spadek po spadkodawczyni dziedziczą zatem na podstawie ustawy jej dzieci, w częściach równych.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 13 czerwca 2013 r., II Ca 338/13

– rodzicom spadkodawcy.

Rodzice będą mieli prawo do zachowku tylko wtedy, kiedy prawa do zachowku nie mają zstępni (dzieci, wnuki itp.) oraz małżonek zmarłego.

Zachowek nie przysługuje

Niektórym osobom wskazanym powyżej, zachowek jednak nie przysługuje. Zachowek nie przysługuje:

  • osobom wydziedziczonym w testamencie,
  • uznanym za niegodne dziedziczenia,
  • osobom, które zrzekły się dziedziczenia,
  • osobom, które odrzuciły spadek.

Kto musi zapłacić zachowek?

Obowiązek zapłaty zachowku ciąży na osobach powołanych do dziedziczenia – zarówno na podstawie testamentu, jak i ustawy.

Jeśli wartość masy spadkowej nie wystarcza na pokrycie zachowku, uprawniony może dochodzić roszczenia od osób obdarowanych przez spadkodawcę za jego życia. W takich przypadkach zastosowanie ma art. 1000 Kodeksu cywilnego.

W jakich sytuacjach zachowek ma ważne znaczenie?

Zachowek nabiera szczególnego znaczenia w sytuacjach:

– gdy spadkodawca sporządził testament i pominął osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego,

– gdy większa część majątku została przekazana w formie darowizn za życia spadkodawcy,

– gdy uprawniony do zachowku nie otrzymał należnej mu części majątku w innej formie (np. zapisu testamentowego).

Warto podkreślić, że roszczenie o zachowek jest długiem pieniężnym i może być dochodzone przed sądem.

Przykład orzeczenia sądu

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 r. (V CSK 385/12) podkreślono:

„Instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy przez zapewnienie im roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu ułamkowi wartości ich udziału w spadku”. Sąd zaznaczył również, że obliczenie wysokości zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniu.

Podsumowanie

Zachowek to kluczowy instrument ochrony praw majątkowych najbliższych członków rodziny zmarłego.

Jeśli jesteś osobą uprawnioną do zachowku lub zobowiązaną do jego zapłaty i masz pytania dotyczące swojej sytuacji prawnej, skontaktuj się z nami. Pomożemy Ci w dochodzeniu Twoich praw lub obronie przed nieuzasadnionymi roszczeniami.

Aby wypełnić ten formularz, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce.
Użyjemy e-mail lub telefonu do kontaktu z Tobą. / We will use the email or phone number provided to contact you. / Щоб зв’язатися з вами, ми використаємо на дану електронну адресу або номер телефону. ///https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/
Dane osobowe przetworzymy w celu kontaktu z tobą. Więcej tutaj: https://kancelariawojcik.com/polityka-prywatnosci/