Czym jest zachowek?

Zachowek to określona kwota pieniężna, która przysługuje najbliższym spadkodawcy, jeśli zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. Wydziedziczenie może natomiast znacząco wpłynąć na sytuację bliskich spadkodawcy, dlatego warto dokładnie zrozumieć, kiedy i na jakich zasadach może być stosowane.

Praktycznie o tym, czym jest zachowek możesz przeczytać w artykule Zachowek – ochrona praw najbliższych w prawie spadkowym

Czym jest wydziedziczenie?

Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka lub rodziców spadkodawcy prawa do zachowku. Wydziedziczenie jest więc narzędziem, które pozwala spadkodawcy na całkowite wykluczenie określonych osób z dziedziczenia.

Przesłanki wydziedziczenia

Kodeks cywilny w art. 1008 określa trzy sytuacje, w których spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku:

1. 1. Uporczywe postępowanie, wbrew woli spadkodawcy, w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
   2. Dopuszczenie się względem spadkodawcy albo osoby mu najbliższej, umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
   3. Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Trzeba pamiętać, że warunkiem skutecznego wydziedziczenia jest to, żeby przyczyny wydziedziczenia istniały naprawdę. Przyczyna wydziedziczenia musi być rzeczywista, a nie tylko istniejąca jedynie w przeświadczeniu osoby sporządzającej testament. Obrazuje to fragment uzasadnienia wyroku sądowego.

„Jak wynika z art. 1008 i 1009 Kodeksu cywilnego, skuteczność wydziedziczenia wymaga zarówno wskazania przez spadkodawcę w testamencie przyczyny wydziedziczenia, należącej do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 Kodeksu cywilnego, jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności.”

Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 27 stycznia 2016 r., sygnatura akt III Ca 1610/15 

Forma wydziedziczenia

Wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie w testamencie. Spadkodawca musi wyraźnie wskazać przyczynę wydziedziczenia, która powinna wynikać z treści testamentu. Samo pominięcie spadkobiercy w testamencie to nie jest wydziedziczenie!

Skutki wydziedziczenia

Skuteczne wydziedziczenie powoduje, że osoba wydziedziczona traci prawo do zachowku. Oznacza to, że osoba wydziedziczona nie może żądać wypłaty części spadku, która by jej przysługiwała, gdyby nie została wydziedziczona, od nikogo – od spadkobierców, zapisobiorców, obdarowanych, fundacji rodzinnej ani od osoby która otrzymała mienie takiej fundacji.

Ograniczenia wydziedziczenia

Warto pamiętać, że wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych wydziedziczonego. Oznacza to, że jeśli spadkodawca wydziedziczy swojego syna, to wnuki nadal będą miały prawo do zachowku.

Obrona przed wydziedziczeniem

Osoba wydziedziczona może próbować podważyć skuteczność wydziedziczenia w sądzie. Może to zrobić, wykazując, że przyczyna wydziedziczenia wskazana w testamencie nie miała miejsca lub że spadkodawca przebaczył jej przed śmiercią.

Przykład z praktyki sądowej

„(…) skuteczne wydziedziczenie pozbawia osobę nim objętą nie tylko prawa do zachowku, ale pozbawia taką osobę zdolności dziedziczenia po tym spadkodawcy. Należy jednak wskazać, że ustawowym wymogiem skuteczności wydziedziczenia jest wyraźne wyjawienie takiego zamiaru przez spadkodawcę w stosunku do określonej osoby oraz podanie przyczyny wydziedziczenia (art. 1009 KC). Przyczyny wydziedziczenia wskazane zostały w art. 1008 KC, a warunkiem skutecznego zastosowania tego przepisu jest wykazania zaistnienia tych przesłanek.

(…) powód wprawdzie w ostatnich latach życia spadkodawcy nie utrzymywał z nim bliskich i zażyłych kontaktów, jednak jego zachowaniom nie można przypisać tego, że pozostawało ono w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, miały charakter uporczywy bądź spotkały się z dezaprobatą spadkodawcy.

(…) samo posłużenie się przez spadkodawcę sformułowaniem, że powód uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych bez wskazania rodzaju obowiązków, nie jest wystarczające. (…) spadkodawca nie zawarł żadnego sformułowania określającego okoliczności uzasadniające twierdzenie o ”uporczywym” postępowaniu powoda, co tym bardziej powoduje niemożność uznania treści testamentu za wystarczającą do pozbawienia go prawa do zachowku i zastosowania art. 1008 KC. Nie jest dopuszczalna rozszerzająca interpretacja treści testamentu a czyniąc taką interpretację Sąd Okręgowy naruszyłby prawo materialne. Treść analizowanego testamentu nie pozwala na zastosowanie art. 1008 3 KC i uznania, że powód został skutecznie wydziedziczony.

Sąd Odwoławczy podziela stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2009 r., sygn. akt VI ACa 448/09, że zaniechanie widywania się spowodowane wzajemnymi zarzutami, nawet jeżeli trwało przez kilka lat, nie może samo przez się być poczytane za uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy.”

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 28 maja 2013 r., sygnatura akt I ACa 412/13

Podsumowanie

Wydziedziczenie jest poważnym krokiem, który może znacząco wpłynąć na sytuację spadkobierców. Dlatego zarówno spadkodawcy rozważający wydziedziczenie, jak i osoby, które zostały wydziedziczone, powinny przeprowadzić konsultację z prawnikiem.

Nasza kancelaria ma prawniczą wiedzę i doświadczenie w sprawach zachowku i spadków. To normalne. Skorzystaj z pomocy naszej kancelarii.